زمانی که صحبت از درمان چاقی صحبت به میان می‌آید، بای پس کلاسیک یکی از گزینه‌های قطعی روی میز است. در کنار مزایای بی‌شماری که این روش جراحی چاقی به همراه دارد، عوارض بای پس کلاسیک نیز اهمیت زیادی پیدا می‌کند. خطرات عمل بای پس معده را می‌توانیم در دو گروه بلندمدت و کوتاه‌مدت بررسی کنیم.
بای پس کلاسیک معده: مروری کوتاه بر روند جراحی
برای درک بهتر عوارض بای پس کلاسیک بهتر است نگاهی به روند این جراحی لاغری داشته باشیم. جراحی بای پس کلاسیک با تقسیم معده به دو بخش آغاز میشود. یک کیسه کوچک از معده به طور مستقیم به روده باریک متصل میشود. بخش پایینی روده نیز به اصطلاح بای پس شده و به قسمت دیگر روده متصل میشود.
تغییر در حجم معده کاهش حجم کالری دریافتی و تغییر در آناتومی روده، کاهش دریافت مواد مغذی را به همراه دارد. این دو تغییر منجر به لاغری پایدار افراد میشود اما مانند هر عمل جراحی دیگری باید مشکلات بعد از بای پس به خوبی بررسی شوند.
عوارض کوتاه مدت و بلندمدت بای پس معده
در جدول زیرعوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت بای پس معده را به همراه علائم و راهکارهای مدیریت آن‌ها بررسی کرده‌ایم. در جدول زیر عوارض بای پس کلاسیک در کوتاه مدت اشاره به حین جراحی تا ۳۰ روز پس از آن را دارد. منظور از عوارض بلند مدت نیز بعد از این مدت یعنی پس از ۳۰ روز است:
| راهکارهای مدیریت و پیشگیری | علائم شایع | عوارض | دوره زمانی |
|---|---|---|---|
| جراحی اورژانسی، تزریق خون، اندوسکوپی | درد شدید شکم، افت فشار خون، تاکی‌کاردی (ضربان قلب شدید در حالت استراحت) | خونریزی داخلی | کوتاه‌مدت |
| آنتی‌بیوتیک ، تخلیه چرک | تب، قرمزی و ترشح از زخم، درد شکم | عفونت زخم‌ها یا پریتونیت | کوتاه‌مدت |
| استفاده از جوراب فشاری، تجویز ضد انعقاد (مانند هپارین) | تورم و درد پا، تنگی نفس (در صورت آمبولی ریه) | ترومبوز وریدی عمقی (DVT) | کوتاه‌مدت |
| CT اسکن با کنتراست، جراحی ترمیمی در صورت نیاز | درد شکم، تب، افزایش ضربان قلب | نشتی بعد از بای پس از محل اتصالات | کوتاه مدت |
| مکملهای ویتامینی ( B12، آهن، کلسیم)، رژیم پرپروتئین، آزمایش‌های دوره‌ای | خستگی، ریزش مو، کم‌خونی، نوروپاتی (علائم: عدم تعادل در حرکت و إحساس گزگز شدن اندام‌ها) | سوءتغذیه (کمبود ویتامین بعد از بای پس و کمبود پروتئین) | بلندمدت |
| پرهیز از قندهای ساده، مصرف وعده‌های کوچک و مکرر | تهوع، تعریق، اسهال پس از مصرف شیرینی‌جات | سندرم دامپینگ بای پس | بلندمدت |
| تصویربرداری ( CT اسکن)، جراحی در صورت انسداد مکانیکی | درد شدید شکم، استفراغ، یبوست | انسداد روده | بلندمدت |
| اندوسکوپی، تجویز مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI)، اصلاح رژیم غذایی | درد فوقانی شکم، استفراغ خونی | زخم معده یا آناستوموز | بلندمدت |
عوارض احتمالی در دوران اولیه (کوتاه مدت: در بیمارستان و هفته‌های اول)
مشکلات بعد از بای پس در روزها و هفته‌های نخست پس از جراحی ممکن است خود را نشان دهند. بیماران ممکن است خونریزی، عفونت، ترومبوز و نشتی بعد از بای پس را به عنوان عوارض بای پس کلاسیک تجربه کنند.
عوارض عمومی جراحی:
عوارض عمومی بعد از بای پس کلاسیک می‌تواند برای هر نوع جراحی شکمی رخ دهد. این عوارض را می‌توانیم به شرح زیر بررسی کنیم:
- خونریزی که نیاز به تزریق خون یا جراحی مجدد دارد.
- عفونت (در محل برش یا داخل شکم) یا پریتونیت که در موارد شدید با تخلیه چرک بهبود مییابد.
- لخته خون یا ترومبوز وریدی عمقی (DVT/PE) که با داروهای ضدانعقاد و تحرک زودهنگام می‌توان از آن پیشگیری کرد.
- عوارض بیهوشی عمومی و حساسیت به داروهای بیهوشی.
عوارض خاص بای پس معده:
در بررسی خطرات عمل بای پس معده و مشکلات پس از آن به عوارض خاصی برمی‌خوریم که در جدول زیر به آن اشاره کرده‌ایم:
| درمان یا پیشگیری | تشخیص | علائم | خطرات | عارضه |
|---|---|---|---|---|
| جراحی فوری، آنتی‌بیوتیک‌های قوی، حمایت تغذیه‌ای | CT اسکن با کنتراست یا اندوسکوپی | تب، درد شکم، افزایش ضربان قلب، تنفس سریع | منجر به پریتونیت و شوک سپتیک میشود | نشت از خط بخیه (Leak) |
| جراحی اورژانسی در موارد حاد | تصویربرداری CT یا اشعه X | درد شدید و متناوب شکم، استفراغ، ناتوانی در دفع | خطر نکروز روده (کاهش جریان خون به ناحیه مسدود که باعث مرگ بافت روده میشود) و سپسیس (مسمویت خونی با گندخونی در پاسخ بدن به عفونت) | انسداد روده (Bowel Obstruction) |
| پرهیز از سیگار و NSAIDs، مصرف PPI | اندوسکوپی | درد سوزشی بالای شکم، تهوع، استفراغ خونی | خطر خونریزی گوارشی و سوراخ شدگی | زخم مارژینال (Marginal Ulcer) |
| اصلاح رژیم غذایی، گشاد کردن اندوسکوپیک در صورت تنگ | اندوسکوپی، تست بلع باریوم (نوع خاصی از تصویربرداری از دستگاه گوارش) | تهوع مداوم، استفراغ مکرر | خطر کم‌آبی و سوءتغذیه | حالت تهوع و استفراغ شدید |
عوارض احتمالی در دوران طولانی مدت (بلند مدت: ماه‌ها و سال‌ها پس از جراحی)
عوارض بای پس کلاسیک ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها پس از عمل ظاهر شود. این یعنی افراد مشکلات بعد از بای پس را بلافاصله بعد از عمل تجربه نمی‌کنند. مشکلاتی مانند افسردگی بعد از بای پس، کمبود ویتامین بعد از بای پس ، سندرم دامپینگ بای پس از جمله عوارضی هستند که در صورت وقوع نیاز به پیگیری منظم و رعایت توصیه‌های پزشکی دارند. البته دقت کنید که در مورد «احتمال» وقوع عوارض صحبت می‌کنیم.
سندرم دامپینگ (Dumping Syndrome):
شایع‌ترین عارضه از میان عوارض، سندرم دامپینگ بای پس است. علائم زودرس این سندرم که تا ۳۰ دقیقه بعد از خوردن غذا ظاهر میشود شامل:
- تهوع
- تعریق
- تپش قلب
- اسهال
است. علائم دیررس آن نیز ۲ تا ۳ ساعت بعد از غذا خوردن ظاهر میشود و شامل لرز، ضعف و گرسنگی شدید است.
علت سندرم دامپینگ بای پس ورود سریع غذا به روده کوچک است. برای مدیریت این عارضه باید از مصرف قندهای ساده پرهیز کنید. مصرف پروتئین و فیبر را در رژیم غذایی بعد از بای پس افزایش دهید. وعده‌های غذایی را کوچک انتخاب کنید.
کمبودهای تغذیه‌ای (Nutritional Deficiencies):
در بای پس کلاسیک به دلیل دور زدن بخشی از معده و روده کاهش دریافت مواد مغذی ضروری ناگریز خواهد بود. از این جمله کمبود ویتامین B12، آهن، کلسیم، ویتامین D و فولیک اسید که سوء جذب آن‌ها خود عوارضی به دنبال دارد مانند پوکی استخوان ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D. راه حل این مشکل در مصرف همیشگی مکمل‌ها و انجام آزمایش‌های دوره‌ای است.
هیپوگلیسمی (افت قند خون) واکنشی:
به علت ترشج بیش از حد انسولین پس از مصرف کربوهیدارت‌ها، هیپوگلیسمی یا افت فشار خون اتفاق می‌افتد. این موضع را با وجود لرزش، سرگیجه تعریق متوجه می‌شوید. برای مدیریت این عارضه بعد از بای پس معده باید نسبت به کاهش کربوهیدارت‌های ساده اقدام کنید و در کنار غذای خود پروتئین بیشتری مصرف کنید.
فتق داخلی (Internal Hernia):
فتق داخلی با فتق شکمی در صورت ضعف در دیواره عضله داخلی بدن و بیرون زدن بخشی از روده اتفاق می‌افتد. در صورت وقوع فتق یعنی با یکی از عوارض بای پس کلاسیک روبرو هستیم و نیاز به جراحی اورژانسی داریم.
انسداد روده (مزمن یا مکرر)
انسداد روده شامل وضعیتی است که در آن حرکت طبیعی محتویات روده به صورت مکرر یا مزمن با مشکل مواجه شود. در هر صورت به عنوان مشکلات بعد از بای پس، انسداد روده در صورت وقوع ممکن است به جراحی‌های ترمیمی نیاز داشته باشد.
سنگ کیسه صفرا:
کاهش وزن سریع بعد از بای پس کلاسیک ممکن است منجر به ایجاد سنگ کیسه صفرا شود. علت این امر افزایش غلظت کلسترول در صفرا و رکود صفرا بعد از بای پس است.
افسردگی و مشکلات روانی:
تغییرات هورمونی و محدودیت‌های غذایی شدید و در واقع تغییر جدی در سبک زندگی افراد، ممکن است منجر به افسردگی بعد از بای پس شود. در این صورت بیمار نیاز به حمایت روانشناختی پیش و پس از عمل بای پس دارد تا بتواند با این تغییرات جدی همگام شود.
عود وزن (Weight Regain):
در صورتی که افراد نتوانند با تغیرات جدی بعد از بای پس کلاسیک کنار بیایند یکی از مشکلات بعد از بای پس عود وزن یا بازگشت آن خواهد بود. بازگشت به عادات غذایی ناسالم، عدم تحرک و گشادشدن تدریجی معده از علل این مشکل هستند. در صورت رعایت رژیم غذایی بعد از بای پس و پیگیری منظم می‌توان این مشکل را حل و پیشگیری کرد.
نیاز به جراحی‌های ترمیمی (مثلاً برداشتن پوست اضافی)
کاهش سریع وزن بعد از بای پس ممکن است باعث ایجاد پوست اضافی و شل و افتاده شود. این مشکل نیز با لیفت و برداشتن پوست اضافی توسط جراح پلاستیک حل میشود. البته باید برای بروز و حل این مشکل ۱۲ الی ۱۸ ماه پس از عمل صبر کنید.
علائم هشدار دهنده عوارض بای پس: چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت وقوع علائم زیر بعد از بای پس کلاسیک به خصوص در ۳۰ روز ابتدایی پس از عمل، باید فورا به پزشک مراجعه کنید:
- درد شدید یا تورم شکم
- تب بالای ۳۸ درجه
- تهوع یا استفراغ مداوم
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه
- ادرار تیره یا مدفوع روشن
- زردی پوست
- سرگیجه شدید همراه با غش
- اسهال یا استفراغ خونی
درخواست مشاوره
Request a Consultation
با پر کردن فرم زیر، مشاوره‌ای تخصصی با دکتر محمد ایرانمنش دریافت کنید.
"*" indicates required fields
چگونه ریسک عوارض بای پس کلاسیک را به حداقل برسانیم؟
خطرات عمل بای پس معده و عوارض بای پس کلاسیک را می‌توان با رعایت نکات مهمی که در ادامه می‌اید به حداقل رساند:
- انتخاب جراح باتجربه با سابقه بالا در انجام عمل بای پس که ریسک نشتی بعد از بای پس را کاهش می‌دهد.
- رعایت دقیق دستورالعمل‌های قبل از عمل شامل ترک سیگار و الکل، کاهش وزن اولیه و رعایت رژیم مایع برای کاهش حجم کبد.
- رعایت دستورات پزشک بعد از عمل شامل رعایت تغذیه پلکانی، مصرف منظم مکمل‌ها و پرهیز از قندهای ساده و چربی‌های زیاد.
- پیگیری‌های منظم پزشکی مانند آزمایش‌های دوره‌ای، تصویربرداری‌ها و مشورت با مشاوره تغذیه و استفاده از حمایت‌های روانشناختی.
نقش پیگیری‌های منظم پزشکی و تغذیه‌ای در مدیریت عوارض
مشکلات بعد از بای پس را می‌توان با رعایت موارد زیر کم کرد:
- پیگیری‌های منظم پزشکی
- شناخت زودهنگام علائم عوارض بای پس کلاسیک
- مدیریت کمبودهای تغذیه‌ای
- پایش سلامت روان برای پیشگیری از افسردگی بعد از بای پس
- تنظیم داروها برای جلوگیری از کمبود ویتامین بعد از بای پس
- برنامه ریزی برای مراجعه منظم به پزشک
با انجام این موارد می‌توانیم بدون نگرانی از عوارض بای پس کلاسیک از نتایج پایدار آن لذت ببریم. فراموش نکنید که انجام جراحی بای پس کلاسیک تنها گام کوچکی در مسیر سلامت اندام شما است. پایبندی به یک برنامه منسجم پیش و پس از عمل می‌تواند نتایج بهتری برای شما به ارمغان آورد.
سؤالات متداول شما درباره عوارض بایپس کلاسیک
1. آیا بعد از عمل بایپس کلاسیک دچار ریزش مو میشوم؟
بله، در ماههای اول بهدلیل کاهش جذب مواد مغذی، ممکن است ریزش مو رخ دهد؛ با مکملهای مناسب قابل کنترل است.
2. مهم‌ترین عوارض گوارشی بعد از بایپس کلاسیک چیست؟
احساس نفخ، اسهال یا سندرم دامپینگ (افت قند خون سریع) از رایج‌ترین عوارض گوارشی هستند.
3. آیا بایپس کلاسیک باعث کمبود ویتامین میشود؟
بله، جذب برخی ویتامینها کاهش مییابد؛ مصرف مکملهای تجویزشده توسط پزشک ضروری است.
